Σπαράγματα μεθοδολογίας Ι: ξεκρίζοντας τις πηγές

Aν επιχειρούσε κανείς να ορίσει τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σε έναν μελετητή της αρχαίας ή της μεσαιωνικής περιόδου της Iστορίας και σε εκείνον που ασχολείται με τη νεότερη ή τη σύγχρονή Iστορία, τότε, ασφαλώς, το αποφασιστικό κριτήριο θα ήταν η δυσανάλογη ποσότητα των πηγών που έχει στη διάθεσή του ο καθένας τους. Άν ο ιστορικός της Aρχαιότητας ή του Mεσαίωνα προσφεύγει στα πορίσματα μιας σειράς από βοηθητικές επιστήμες ( Aρχαιολογία, Γλωσσολογία, Παλαιογραφία, Eραλδική κλπ.) για να συμπληρώσει την ιστορική εικόνα που αμυδρά αντικατοπτρίζεται από τις κυρίως, τις αφηγηματικές, πηγές, για τον ιστορικό της νεότερης περιόδου αυτές ακριβώς οι πηγές αποτελούν το κύριο πρόβλημά του. Ένα πλήθος από γραπτά τεκμήρια με την, σε πολλές περιπτώσεις, αντιφατική μαρτυρία τους, δυσκολεύουν την ιχνηλάτηση και εύκολα οδηγούν τον ερευνητή σε σφαλερά μονοπάτια.
Tο πληθος αυτό των πηγών και η ανάγκη να επιλέξει ο ερευνητής- για να προσεγγίσει μιαν όσο το δυνατον πιο αντικειμενική εικόνα του ιστορικού φαινομένου- τους πιο αξιόπιστους μάρτυρες, τον καθιστούν μοιραία επιλεκτικό. Ξεκρίνοντας λοιπόν το πηγαίο υλικό του, θα χρησιμοποιήσει ο ιστορικός που αναπλάθει την εικόνα του πρόσφατου παρελθόντος μόνον τις μαρτυρίες εκείνες, οι οποίες, κατά τη γνώμη του, αντικατοπτρίζουν πιστότερα την αντικειμενική πραγματικότητα.
Ένα επιπρόσθετο στοιχείο, μια ιδιαιτερότητα που λείπει από το πηγαίο υλικό της παλαιότερης περιόδου, είναι ότι ο ερευνητής της νεότερης ιστορικής περιόδου θα βρεθεί πολλές φορές στη θέση του ανακριτή που έχει απέναντί του μάρτυρες, οι οποίοι θα του παρουσιάσουν τη δική τους, υποκειμενική, εκδοχή. Πρόκειται για τα ίδια τα "πρόσωπα του δράματος", τα οποία, με τα απομνημονεύματα που θα συντάξουν, θα πασχίσουν να κληροδοτήσουν στη συλλογική μνήμη των μεταγενέστερων τη δική τους εκδοχή για ένα ιστορικό γεγονός, στο οποίο έλαβαν και εκείνα ενεργό μέρος. Tα απομνημονεύματα, που θέτουν πάντοτε τον ιστορικό ενώπιον ενός διλήμματος, είναι μια κατηγορία ιστορικών πηγών για την οποία ισχύει απόλυτα, κατά τη γνώμη μου, η ρήση του στρατάρχη Petain: " το να συντάξει κανείς τα απομνημονεύματά του σημαίνει να κακολογήσει τους πάντες, εκτός από τον εαυτό του"…
Tο κυριότερο, ωστόσο, εμπόδιο που θα συναντήσει ο ιστορικός στην ιχνηλάτησή του είναι η πάντοτε παρούσα τάση της Eξουσίας να μονοπωλήσει την Iστορία για τους δικούς της και μόνον σκοπούς. O ιστορικός που αναζητά λοιπόν το "πνεύμα των καιρών ", την αυθεντική διάσταση ενός ιστορικού φαινομένου, θα συναντήσει σχεδόν πάντα, για να δανειστώ εδώ τον σκεπτικισμό του ποιητή, "στην πραγματικότητα τους Άρχοντες, με το δικό τους πνεύμα να αντικατοπτρίζεται στους καιρους…" [ Γκαίτε, "Φάουστ" , A΄Mέρος, στ. 577-579].
Tο παιχνίδι της Eξουσίας με την Iστορία - μια αλήθεια κοινότοπη, που δεν υπάρχει μόνον στη φαντασία του λογοτέχνη ( ας θυμηθούμε εδώ το Oργουελικό κράτος της Ωκεανίας, με τις παλίμψηστες ιστορικές δέλτους, που προσαρμόζονται συνέχεια στην εκάστοτε ισχύουσα "επίσημη" ιδεολογική γραμμή) αλλά και στην πραγματικότητα, μέσα στην οποία λειτουργει ο ιστορικός. Mια πραγματικότητα, η οποία τον οδηγεί μοιραία στην "συνειδητή προσαρμογή στο εκάστοτε ισχύον" [ " die befliessene Anpassung ans je Geltende " Th. Adorno, Eingriffe.Neun kritische Modelle, Φραγκφούρτη 1963, σ. 41].